Gmina Hrubieszów - Skarb Czarnoziemu - Nasz patron

Nasz patron

Nasz patron Tadeusz Kościuszko 

Andrzej Bonawentura

Tadeusz Kościuszko

Młodość

Andrzej Tadeusz Bonawentura Kościuszko urodził się 4 lutego 1746 roku w Mereszowszczyźnie na Polesiu, niewielkim majątku dzierżawionym przez ojca Tadeusza - miecznika województwa brzeskiego - od Sapiechów. Był czwartym dzieckiem Ludwika Tadeusza i Tekli z Ratomskich. Ród Kościuszków wywodził się od dworzanina króla Zygmunta I, Konstantego, zwanego zdrobniale Kostiuszko.

Pierwsze nauki Tadeusz Kościuszko pobierał w Szkole w Lubieszowie. W roku 1755 rozpoczyna naukę w Kolegium Pijarów w Lubieszowie. Tu poznaje języki, historię, matematykę, nauki przyrodnicze. W 1753 r. umiera jego ojciec. Po ukończeniu szkoły wraca do domu i pomaga matce w prowadzeniu gospodarstwa.

W 1764 roku z inicjatywy Stanisława Augusta Poniatowskiego powstaje Szkoła Rycerska. Kościuszko wstępuje do Korpusu kadetów 18 XII 1765 roku. Szybko uzyskuje patent chorążego z funkcją podbrygadiera w Korpusie Kadetów, a następnie awansuje na kapitana. W tym czasie poznaje też pierwszą - największą swoją miłość - córkę jednego z magnatów polskich - Ludwikę Sosnowską. Związkowi temu sprzeciwiał się jednak ojciec Ludwiki.

W 1769 roku Kościuszko wyjeżdża do Paryża, gdzie studiuje w Akademii Malarstwa i Rzeźby. Czuł jednak, że jego przeznaczeniem nie jest bycie artystą. Pragnął rozwijać swoje zdolności na polu inżynieryjnym. Francja wywarła ogromny wpływ na psychikę młodego Tadeusza, rozumiał potrzebę przemian mogących doprowadzić do szybszego i lepszego rozwoju Polski. W 1774 r. postanawia powrócić do kraju podzielonego pomiędzy trzech zaborców. Wraca do Siechenowicz, gdzie od śmierci matki nienajlepiej gospodaruje jego starszy brat Józef.

Kościuszko korzysta z zaproszenia stryja i wyjeżdża do podlubelskiego Sławinka. Po drodze do siostry Anny, odwiedza swoją młodzieńczą miłość - pannę Ludwikę. Uczucia na nowo ożywają, jednak ponownie na przeszkodzie szlachcica staje ojciec Ludwiki niezgadzający się na taki mezalians.

Walka o niepodległość Stanów Zjednoczonych

Sytuacja polityczna w Rzeczpospolitej oraz zawód miłosny skłaniają go ostatecznie do wyjazdu z kraju. W 1775 roku wyjeżdża do Drezna. Gdzie chce wstąpić do służby na dworze Saskim lub armii elektora. Nie uzyskawszy przyzwolenia jedzie do Paryża, gdzie dowiaduje się o wojnie o niepodległość amerykańskich kolonistów z Anglią. Wyrusza do Ameryki, gdzie znalazł się W 1776 roku w niecały miesiąc po ogłoszeniu Deklaracji Niepodległości.

Po wielu trudach i dzięki protekcji udaje mu się otrzymać stopień inżyniera w armii amerykańskiej. Swoją służbę rozpoczyna od opracowania projektu ufortyfikowania Filadelfii, miasta położonego nad rzeką Delawere, zagrożonego atakiem floty angielskiej. Zgodnie z projektem rzeka miała być przegrodzona palami wbitymi w dno, powstrzymującymi statki angielskie przed dostępem do lądu, z którego miały być obstrzeliwane.

W 1777 fortyfikuje kolejno:

  • Ticanderogę,
  • Saratogę,
  • West-Point - na polecenie samego Jerzego Waszyngtona.

W 1778 roku do West Point przybył sam generał Jerzy Waszyngton, który założył tu swoją kwaterę główną. Kadeci z akademii wojskowej West Point założonej w 1808 roku, ze składek wznieśli pułkownikowi pomnik.

Kościuszko walczy nieprzerwanie w walce o niepodległość Ameryki aż do 1783 r. Najpierw pod generałem Gates'em, później generałem Nathanielem Greenem. W walkach o Charleston, objął nawet dowództwo nad niewielkim oddziałem. Na jego czele stoczył potyczkę z Anglikami 14 listopada 1782 roku. W miesiąc później armia generała Greene'a triumfalnie wkroczyła do Charlestonu, gdzie zakończył się, trwający sześć i pół roku, szlak bojowy Kościuszki na ziemi amerykańskiej.

W uznaniu zasług, uchwałą Kongresu Tadeusz Kościuszko 13 października 1783 roku został awansowany na generała brygady armii amerykańskiej. Otrzymał tez około 250 ha ziemi oraz znaczną sumę pieniędzy. Został też przyjęty do Towarzystwa Cyncynatów, założonego przez najbardziej zasłużonych oficerów.

Okres Sejmu Czteroletniego

W 1784 roku generał Kościuszko opuścił Amerykę i wrócił do kraju. Nie zostaje jednak przyjęty do armii polskiej, gdyż nie pochodził z wyższych sfer. Powrócił do rodzinnych stron, gdzie spędził pięć lat. Majątek przynosi nawet niewielkie dochody. Tadeusz rozpoczyna gospodarowanie na roli. Stary dom był już zrujnowany. Kościuszko ograniczył pańszczyznę chłopom, którzy odtąd mieli odpracowywać tylko dwa dni w tygodniu. Kobiety zaś zwolnił od pracy zupełnie. Taka decyzja, spotkała się z dezaprobatą okolicznej szlachty. Pogorszyła też jego sytuację finansową.

Kościuszko zaczął się interesować wydarzeniami w kraju. Polska potrzebowała reform. Mówili o nich Stanisław Staszic i Hugo Kołłątaj. Sejm zwany Wielkim a także Czteroletnim obradujący w latach 1788-92 podjął dzieło naprawy Rzeczypospolitej. Kościuszko interesował się najbardziej projektami powiększenia armii.

Kościuszko opracował memoriał dotyczący powołania obok stałej armii, milicji powszechnej opłacanej przez szlachtę, co spotkało się z ogólnym niezadowoleniem. Pierwsze podatki wprowadzono dopiero po pół roku. Wszystko to okazało się niewystarczające. 12 października 1789 Kościuszko otrzymuje podpisaną przez króla nominację na generała majora wojsk koronnych. Uzyskanie upragnionego patentu miało też przynieść kres trapiącym go od kilku lat kłopotom finansowym.

Obradujący od 1788 roku Sejm Wielki podjął uchwały mające na celu wprowadzenie zasadniczej reformy państwa. Ukoronowaniem tych reform była pierwsza polska Konstytucja zwana od daty uchwalenia Konstytucją 3 maja. Była ona pierwszą na kontynencie europejskim ustawą zasadniczą. Określała ona ustrój Polski, jako monarchii konstytucyjnej, ograniczała wpływy magnaterii, dopuszczała do udziału w rządzeniu mieszczaństwo i zapewniała większą troskę o warstwę chłopską.

Dążenia Polaków do wzmocnienia ojczyzny wywołały niepokój Rosji oraz Prus. W kwietniu 1792 r. zdrajca Ojczyzny Szczęsny Potocki, Seweryn Rzewuski i Franciszek Ksawery Branicki przygotowali akt konfederacji, znoszącej postanowienia Konstytucji 3 Maja. Akt konfederacji ogłoszony został 14 maja, w pogranicznej miejscowości Targowica, a w kilka dni później armia rosyjska przekroczyła granice Rzeczypospolitej.

Kościuszko przygotowywał wojsko do konfrontacji. Wodzem armii koronnej, liczącej około 17 tysięcy żołnierzy, został książę Józef Poniatowski. Kościuszko otrzymał dowództwo nad jedną z trzech dywizji, tworzących armię koronną. Gdy 18 maja wojska rosyjskie (w sile około 100 tysięcy żołnierzy) wkroczyły w granice Rzeczypospolitej, rozpoczęła się wojna w obronie Konstytucji 3 Maja. Wskutek wielu zdrad armia koronna niedysponująca wystarczającymi siłami musiała się wycofać. W trakcie odwrotu doszło 18 czerwca do zwycięskiej bitwy pod Zieleńcami.

Od tych wydarzeń Kościuszko zyskał sławę. Otrzymał nawet nominację na generała lejtnanta oraz krzyż ustanowiony przez króla Virtutti Millitari. Jednak nie długo trwały walki. Jak grom spadła na wszystkich wiadomość o przystąpieniu króla do konfederacji targowickiej i polecenie wstrzymania wszelkich działań przeciwko wojskom rosyjskim. Przegrana wojna przyniosła drugi rozbiór Rzeczpospolitej. Wielu działaczy politycznych opuszcza kraj, kierując się do Lipska i Drezna. Kościuszko także myślał o wyjeździe zwłaszcza, że 26 sierpnia Narodowe Zgromadzenie Prawodawcze rewolucyjnej Francji nadało mu zaszczytny tytuł Obywatela Francji. Było to wyrazem uznania dla jego działalności i walki o ideały wolności.

Insurekcja kościuszkowska

W końcu i Kościuszko podaje się do dymisji i wyjeżdża do Lipska, a później do Francji, gdzie nadaremnie starał się uzyskać od przywódców rewolucji pomoc dla Polski. W marcu 1794 przez Pragę ruszył w kierunku Krakowa, jako Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej. W Krakowie stanął 23 marca. Stojąc na czele powstania, o godzinie 10 rano na Rynku Krakowskim złożył przysięgę: "Ja Tadeusz Kościuszko, przysięgam w obliczu Boga całemu Narodowi Polskiemu, iż powierzonej mi władzy na niczyj prywatny ucisk nie użyję, lecz jedynie jej dla obrony całości granic, odzyskania samowładności Narodu i ugruntowania powszechnej wolności używać będę. Tak mi Panie Boże dopomóż i niewinna Męka Syna Jego."

Już 4 kwietnia stoczył bitwę pod Racławicami, w której odznaczyli się kosynierzy krakowscy. To chłopi przede wszystkim przyczynili się do zwycięstwa. Potem założył obóz w Bosutowie nad Dłubnią, skąd pomaszerował do Połońca, gdzie założył obóz obronny. Tam też doceniając konieczność pozyskiwania chłopów, wydał 7 maja Uniwersał połaniecki, który zakazywał szlachcie gnębić chłopów, zmniejszał pańszczyznę i przyznawał włościanom różne prawa, których dotychczas nie mieli. W miesiąc później doszło do bitwy pod Szczekońcami. Mimo połączonych sił rosyjsko-pruskich Naczelnik stawiał zacięty opór przeciwnikowi. Po dużych stratach nastąpił odwrót wojsk polskich w stronę Kielc i Warszawy, którą kazał Kościuszko jak najszybciej fortyfikować. Niebawem doszło do zaciętych, walk na przedpolu stolicy. Po wielu natarciach pruskich, z powodzeniem odpieranym przez Polaków, Króla pruski - Fryderyk Wilhelm II - pod wpływem niepokojących wiadomości z Wielkopolski, gdzie wybuchło Powstanie, wycofał się. Warszawa była wolna. Otrzymał jednak wiadomość, że nadciąga Suwarow, który zmusił do odwrotu i w końcu rozbił pod Terespolem zastępującego mu drogę K. Sierakowskiego. Gdy Fersen przeprawił się przez Wisłę i połączył się z Suwarowem 10 października doszło do krwawej bitwy pod Maciejowicami. Słabe siły polskie, mimo bohaterstwa, musiały ustąpić przeważającym siłom przeciwnika.

Kościuszko w niewoli

Kościuszko ranny pod Maciejowicami, dostał się do niewoli rosyjskiej i został osadzony w twierdzy Pietropawłowskiej w Petersburgu. Caryca nie pragnęła śmierci Kościuszki, gdyż zamierzała go jeszcze wykorzystać do swych rozgrywek politycznych. Kościuszko powoli wracał do zdrowia. Dopiero po śmierci Katarzyny II jej syn Paweł I zwrócił mu wolność za cenę przysięgi wiernopoddańczej, dzięki której uzyskał amnestię dla wszystkich Polaków więzionych w Rosji. Odzyskało wtedy wolność około 20 000 więźniów polskich, w tym 14 000 zesłanych na Syberię. Byli wśród nich nie tylko uczestnicy insurekcji 1794 r., ale także działacze obozu reformatorskiego z okresu Sejmu Czteroletniego, żołnierze wojny polsko-rosyjskiej 1792 r., a nawet konfederaci barscy. Zwolniony w listopadzie 1796, wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie przebywał do 1798.

Kres życia

Na wieść o utworzeniu Legionów Polskich wraca do Paryża. Niezwłocznie nawiązuje kontakt z gen. Janem Henrykiem Dąbrowskim. Staje się moralnym przywódcą Legionów. Doszło nawet do spotkania Kościuszki z Napoleonem. Nie żywił jednak zaufania do Bonapartego i gdy ten nie wysuwał sprawy polskiej, Kościuszko wycofał się z życia politycznego i zamieszkał u przyjaciół.

Podobne warunki wysunął Kościuszko w 1815 wobec cara Aleksandra I, konsekwentnie unikając politycznego angażowania się. Po Kongresie Wiedeńskim, kiedy było już postanowione, że tylko część Polski będzie tworzyła Królestwo Polskie i to jeszcze uzależnione od Rosji rozgoryczony Kościuszko wyjeżdża do Solury w Szwajcarii, gdzie pozostaje aż do śmierci. Zmarł 15 października 1817 r. 23.VI.1818 r. zwłoki jego złożono w grobach królewskich na Wawelu.

W testamencie Kościuszko obdarzył wolnością i ziemią chłopów w swym majątku Siechnowicze, tak wcześniej to uczynił z Murzynami w dobrach otrzymanych od rządu Stanów Zjednoczonych.

Przydatne linki

 

Jeżeli znalazłeś błąd na tej stronie bądź masz uwagi dotyczące jej funkcjonowania napisz na adres: sekretariat@hrubieszow-gmina.pl

Nota informacyjna

Informacje opublikowane w niniejszym serwisie pochodzą ze wszystkich jednostek organizacyjnych Gminy Hrubieszów. Za prawidłowość informacji odpowiedzialność ponosi konkretna jednostka, która opublikowała informację lub jest zobligowana do jej publikacji. 

Wszelkie przepisy prawa podane na tej stronie mają charakter informacyjny i nie stanowią wykładni prawa.